De schouwburg heeft een lange lijst met mensen die al hebben geïnformeerd, nog voor de speeldata bekend waren. ,,Ik heb net weer een berichtje op Facebook gezet, dat is al duizend keer bekeken”, meldt Van Leeuwen, met Anna Hinse van Toneelgroep Drommedaris en Esther Lagerweij van theaterschool De Cast de initiatiefnemer. De Thuishaaldertjes, verhalend over de honderd Amsterdamse kinderen die in het laatste oorlogsjaar in Enkhuizen belandden, was in de Nieuwe Doelen een doorslaand succes met zes stijf uitverkochte voorstellingen. De samenwerking van De Cast, TGD en TIF Creative Concepts krijgt een vervolg met vier voorstellingen in de Parkschouwburg, waar per keer 890 toeschouwers de uitvoering kunnen bijwonen.

De voorstellingen in Hoorn zijn op 5 en 6 mei om 19.30 uur en 7 mei om 13.00 en 16.00 uur. Voor mensen die Enkhuizen hebben gemist een uitgelezen kans. Maar ook in Hoorn is veel belangstelling. ,,Wethouder Judith de Jong is erg enthousiast en denkt dat het burgemeester Jan Nieuwenburg wel zal lukken om zijn Amsterdamse college Eberhart van der Laan naar Het Park te halen.” Sinds de voorstellingen in Enkhuizen komen steeds meer feiten boven water. Zo zijn al meerdere thuishaaldertjes bekend geworden en zijn weer meer verhalen aan het thema toegevoegd. ,,Maar er komen ook meer vragen bij. Zo twijfelen we weer over het schip. Was het wel een tjalk, want kunnen daar wel ruim honderd mensen op. Over de ‘Anjo’ hebben we verder niets specifieks kunnen vinden, maar er gaat ook een verhaal dat er vijf schepen vertrokken uit Amsterdam met één slepertje. Wat is er dan met die andere schepen gebeurd?”

Sommige verhalen waren al schrijnend, de nieuwe gaan nog verder. ,,Er zijn bizarre dingen gebeurd. We gaan het allemaal uitzoeken en contact opnemen met betrokkenen. Er is lange tijd heel weinig over verteld in Enkhuizen. Het was ook een heftige periode met eerst het bombardement bij de haven en een dag later dat schip met kinderen. Nu komt er heel veel los.”

Lange lijst

Dat de Enkhuizer productie over het schip De Anjo, dat in het laatste oorlogsjaar in Enkhuizen afmeerde met 98 uitgemergelde Amsterdamse kinderen aan boord, straks ook de Parkschouwburg aandoet, heeft al veel teweeg gebracht. De schouwburg heeft een lange lijst met geïnteresseerden.

De belangstelling, ook van buiten Enkhuizen, voor haar levensverhaal noemt Dolly ’overweldigend’. Zij was één van die kindjes aan boord en ze is in Enkhuizen gebleven. Zelf was ze natuurlijk eregast in De Nieuwe Doelen, bij de première van het bijzondere theaterstuk in december. Dat nu ook haar hele familie de voorstelling kan bezoeken, vindt ze geweldig. ,,Ik heb zoveel reacties gehad.’’

Twintig

Dus kwam de 72-jarige Enkhuizense gisterochtend, in gezelschap van producent Frans van Leeuwen, naar Hoorn om persoonlijk aan de kassa de eerste twintig kaartjes te kopen. Vandaag volgen ongetwijfeld veel anderen.

Ook Van Leeuwen, die nog steeds speurt naar de waarheid achter de schepen die in maart 1945, kort na het bombardement op de stad, onverwachts Enkhuizen aandeden, is verrast door de grote belangstelling voor het stuk.

,,Het Park wordt platgebeld. Als wij iets op Facebook zetten, wordt het meteen tig keer bekeken. Iedereen vraagt ernaar, ik heb volgende week een afspraak met het college van Hoorn. Dat is ook enthousiast.’’ Van Leeuwen hoopt dat ook burgemeester Eberhart van de Laan naar de voorstelling komt. ,,Het waren immers Amsterdamse kinderen.’’

Dat ook Rob, zijn jongere broertje en hun ouders aan boord waren, had echter een heel andere reden. ,,Wij hebben in de oorlog nooit echt honger gehad’’, vertelt Rob. ,,Mijn vader Frans was ober in het American Hotel. Daar kwamen de hoge officieren van de moffen eten, dus daar viel altijd nog wel wat voedsel te ritselen. Maar hij werd opgepakt toen hij bezig was om bonnen, die waren buitgemaakt tijdens een overval op het distributiekantoor, naar joden te brengen.’’ Vader Frans werd opgesloten aan de Amstelveenseweg, maar de ondergrondse slaagde erin hem te bevrijden. ,,Alleen moest hij daarna wel onderduiken. Mijn moeder had familie in Harlingen en ik vermoed dat mijn vader Truus Wijsmuller wel kende. Zij organiseerde de kindertransporten en zo konden wij ook mee op de Anjo.’’

Konvooi
Het werd een tocht die Rob van zijn leven niet meer zou vergeten. Het schip vertrok op 15 maart uit Amsterdam. Diezelfde namiddag werd het havengebied van Enkhuizen zwaar gebombardeerd, maar daar had aan boord van de Anjo niemand weet van. ,,In totaal was het een konvooi van vijf boten, gesleept door sleepboten. Wij zaten in de voorste, achter ons voeren nog vier schepen met oudere kinderen. De Anjo had bijna alleen maar baby’s en peuters aan boord. Ze zaten of lagen in het stro, soms alleen maar gewikkeld in een deken’’, vertelt Rob.

De omstandigheden aan boord waren erbarmelijk. Eten of drinken was er niet op het schip en de meeste kinderen waren er heel slecht aan toe. ,,Eén baby’tje lag in een kist in het midden van het ruim, helemaal in het stro zodat het nog een beetje warm lag. Toch stierf het tijdens de reis. Ik zie het nog zó liggen, het staat op mijn netvlies gebrand. In mijn latere leven heb ik nog veel vreselijke dingen gezien, maar dat beeld raak ik écht nooit meer kwijt. Ik raak er ook nog altijd door geëmotioneerd als ik er weer aan terugdenk. Het was een kind, hé. Of misschien komt het wel, omdat ik zelf nog maar een kind was.’’

Beschoten
Wat het overlijden van het kindje precies deed met de volwassenen aan boord, weet Rob niet meer. Feit is echter dat de schipper er tegen de avond voor koos om niet door te varen naar Lemmer, maar zijn schip afmeerde voor de visafslag in Enkhuizen. ,,Later heb ik wel eens gehoord dat we onderweg beschoten zouden zijn, maar daar geloof ik persoonlijk niks van. Dan waren er vast wel doden gevallen. Maar er was heel dichte mist en de oversteek naar Lemmer had nog wel twee dagen kunnen duren. Dan hadden veel meer kinderen het niet overleefd en dat moet de schipper ook geweten hebben.’’ Het werd in ieder geval onderkend door huisarts Van der Heide die een kijkje aan boord kwam nemen.

Hij verbood het schip om nog verder door te varen en stuurde stadsomroeper Karel de Kat erop uit om rond te bazuinen dat er in de haven een schip met uitgehongerde baby’s lag, die dringend hulp nodig hadden. Hoewel de stad hevig rouwde om de vele slachtoffers van het bombardement, was het schip toch in minder dan geen tijd leeg. De kinderen knapten snel op en de meesten bleven nog geruime tijd bij hun gastgezinnen. ,,Zelf hebben we maar één nachtje in Enkhuizen geslapen’’, vertelt Rob. ,,De volgende dag zijn we met een ander schip alsnog naar Lemmer gevaren en vandaar naar de familie in Harlingen gegaan.’’

Na de bevrijding keerden Rob en zijn familie al snel terug naar Amsterdam. Pas veel later hoorde hij wat er met de andere opvarenden van de Anjo was gebeurd. Hoe dat ene, overleden kindje in de kribbe voor die andere kinderen toch een hoopvolle toekomst had ingeluid. De gebeurtenissen van toen fascineren Rob nog altijd mateloos. ,,Daarom heb ik Frans van Leeuwen ook aangeboden om hem te helpen in zijn zoektocht naar meer van deze verhalen.’’

,,Zoiets sluimert en op een gegeven moment ben je eraan toe. Dan wil je je eigen naam. Ook als eerbetoon aan mijn ouders in Enkhuizen. Die vonden het zo erg dat ik geen Dolly Loots kon heten.’’ Haar vader was al 51 jaar bij haar komst, te oud om haar officieel te adopteren. Maar een naamsverandering kost een lieve duit en vergt veel inspanning, zeker omdat alle twee de namen veranderen. ,,Het is nu in werking, maar in totaal duurt het wel een jaar. Mijn dochter is er druk mee bezig. Die heeft net bericht gekregen dat één deel vrijwel rond is.’’

Dat zij daarbij financieel gesteund wordt door de Thuishaaldertjes vindt ze heel bijzonder. ,,Ik heb ervoor gespaard, maar dit is natuurlijk welkom. Ik wist niet wat me overkwam. Het kwam wel binnen!’’ Kapster Anneke Groot is initiatiefneemster van de actie. ,,Dolly vertelde me dat ze zo graag haar naam wilde veranderen en dat het zo duur is. Toen dacht ik: wij moeten toch kunnen helpen?’’ Ze vindt het geweldig dat in drie avonden ruim zevenhonderd euro is opgehaald voor Dolly. ,,We stonden allemaal te huilen toen we het overhandigden. Zo mooi.’’

Mevrouw De Wit
Corina Boersen zit op haar gemak bij de grime. Ze speelt ‘Mevrouw De Wit’, een Enkhuizer moeder, en heeft geen last van zenuwen als ze wordt gepoederd en opgemaakt door Lois Bozac. Amanda Boon werkt de jonge Sarah Groen even bij. ,,Ik ben Saartje Kroezen en moet er verhongerd uitzien”, vertelt die. Amanda geniet van de leuke ploeg. ,,Het werkt zo prettig en gemoedelijk, iedereen geniet er van om het met elkaar te fiksen. Zondag hadden we een gezellig borreltje na de première.” Floor Hansen maakt selfies met Bente Schootstra en Sophie Vlaar.

Ze zijn prachtig uitgedost als Amsterdamse schoffies in hun Ot en Sien-kleren en met hun smoezelige gezichtjes. Ondertussen neemt de spanning toch iets toe. De grime is vrijwel klaar. Julia Koolhaas is een van de laatsten. Zij speelt Aaltje Groot, de dochter van het ‘stijve’ orthodoxe gezin dat een thuishaaldertje uitbuit met werk op de boerderij. ,,Zelf ben ik niet zo pesterig hoor”, verzekert ze, ,,maar het is juist wel een leuke rol om te spelen.”

De zijzaal wordt steeds meer een bioscoopje. Beheerder Fred tovert tot opluchting van ieder het beeld van het toneel op het grote scherm, waarop de spelers die niet actief zijn de voorstelling kunnen volgen. In de gang kletsen ‘dokter ‘ Jeroen Bakker en Jim Blom even bij over de reacties op de première. Jim, die als thuishaaldersvader Tinus een belangrijke monoloog heeft in het stuk, zit nog doodgemoedereerd een bakje met meegebrachte spaghetti leeg te eten.

Op het toneel nemen de spelertjes van de eerste scene nog het hongerlied door. Regisseur Esther van der Linde geeft de laatste aanwijzingen. Dan verzamelen alle medewerkers aan de productie zich op het toneel. Het is kwart voor zeven. De spieren worden losgemaakt. Manouk van der Linde geeft op de tribune het voorbeeld. Iedereen, ook de medewerkers van achter de schermen, doet mee. Het eindigt in een swingend bewegen op ‘I’m Every Woman’ van Chaka Khan. Maar dan is de voorbereiding nog niet klaar. Zangcoach Roos Broers neemt het dan nog over met stemoefeningen die ook weer door iedereen worden meegedaan. Het versterkt heel erg het ‘wij-gevoel’, hoewel het slot van de oefeningen meestal alleen nog voor de sopranen bereikbaar is.

In grote kringen, hand in hand, eindigt het met een driewerf ‘Toi’ van de hele cast en de toevoeging van Esther om er met z’n allen van te genieten. De techniek moet dan nog koortsachtig op zoek naar de oorzaak van een brom in een van de speakers.

Ondertussen is het publiek al hoorbaar aanwezig in de foyer. De spelertjes van de eerste scène verzamelen zich achter het toneel. De zaal stroomt vol. Langzaam bouwt zich dan de spanning op. Als de mobiele telefoons in de zaal zijn uitgezet zijn ze even over half acht klaar om op te gaan voor de tweede voorstelling. Stampvoetend maken ze duidelijk dat ze als Amsterdamse kinderen anno 1944 honger hebben…

Moeiteloos vloeien de scènes in elkaar over. Ze vertellen het verhaal van de hongerende kinderen, de wanhopige moeders in Amsterdam die het bijna uitschreeuwen als zij voor het dilemma staan: hun kinderen laten sterven van de honger of het aan onbekenden meegeven in de hoop ze nog ooit terug te zien. Je leeft mee met hun jammerkreten en hoopt met hen op de liefdevolle armen van de Enkhuizer moeders, die spontaan afkomen op de noodkreet van dokter Van der Woude als het schip vol kinderen, sommige nog amper in leven, in Enkhuizen aanmeert.

Enkhuizen, waar de inwoners het nog net ietsje beter hadden, hoewel een geallieerd bombardement nog geen dag eerder veel, ook zeer jonge, slachtoffers had geëist. Ze ontfermen zich over de kleintjes, die ze soms maanden, soms jaren later pas weer moeten afstaan. Soms van harte, soms moeizaam, zoals Anneke overkomt, als zij in een liefdeloos, streng gereformeerd gezin belandt. Je voelt het verdriet van Tinus en Eva als kleine Anna hen weer ontnomen wordt. Een hele prestatie van de vaak onervaren acteurs.

Zwaarbevochten
En dan is er nog kleine Lily, wiens asociale Amsterdamse ouders haar niet meer wilden. Lily die, dankzij haar Enkhuizer pleegouders, goed terechtkomt en uiteindelijk gelukkig is als ze trouwt. Mét de zwaarbevochten handtekening van haar biologische ouders. ’Lily’ stond gisteren niet alleen in de schijnwerpers op het toneel, maar zat ook op de eerste rij: de nu 72-jarige Dolly over de Linden-Loots, wier waargebeurde verhaal een belangrijke inspiratiebron vormde. ,,Heftig om het zo terug te zien, zelfs als je de verhalen kent. Een geweldige voorstelling.’’

Ze was bepaald niet de enige die er zo over dacht. Cast én vrijwilligers kregen een staande ovatie voor hun prestatie, mede door het plezier dat afspatte van iedereen, die aan deze indrukwekkende productie heeft meegewerkt. Het moest een feestje worden, zei Esther Lagerweij van tevoren. En dat werd het: één groot feest om naar te kijken. De vijf overige voorstellingen zijn eveneens stijf uitverkocht, maar deze productie is een groter podium én publiek waardig.

Het podium in de grote zaal van de Nieuwe Doelen wordt gevormd uit veertig delen. Dat is donderdag neergelegd. Niet zonder slag of stoot, want de elementen hadden verschillende hoogtes. ,,Heb ik 64 pootjes moeten inkorten tot de juiste hoogte”, hijgt Koos Groot nog na. Ook moet de achterwand

bij het toneel worden weggewerkt en worden opvulstukken gebruikt rond het podium. Anton Koomen en Ed Broekhuizen sjouwen af en aan met onderdelen. Op het toneel wordt het frame van bamboestokken uitgelegd. Een hele puzzel, maar Frans en Erik hebben een maquette van staaldraad gemaakt. Alle stokken hebben twee gaatjes voor de tie wraps.

,,Ik heb er zevenhonderd geboord”, rekent Ed uit. Liggen de stokken goed, dan kunnen ze aan elkaar worden gebonden. Op strategische plekken worden de eerste driehoeken met doek bevestigd, zodat daarop alvast het licht kan worden geprojecteerd om de beamers op hun plek te hangen. Vrijdagmiddag komen Eline en Erik met de laatste driehoeken binnen. Met Frans gaan ze nog eens in de weer met fijn draad om deze driehoeken strak in het bamboeframe te spannen zodat een mooi egale wand ontstaat. Ondertussen wordt het licht uitgeprobeerd en verschijnt er plots een beeld van Enkhuizen anno 1944 op het doek.

Op het toneel komen nog de verplaatsbare attributen die ook door Frans van Leeuwen zijn ontworpen en vervaardigd. Ondertussen is vrijdagmorgen de tribune opgebouwd. Een unicum voor de Nieuwe Doelen. Een professioneel bedrijf bouwt met een geolied werkend team van een man of vier een stellage van verschillende verdiepingen met daarop ruim tweehonderd blauwe stoeltjes. Vóór dat geheel komen ook nog enkele rijen stoelen te staan. Op deze manier en met het verlaagde podium moet iedereen een goed zicht hebben op wat zich op het toneel ontrolt. Het belooft een voor Enkhuizen uniek evenement te worden, mogelijk gemaakt door heel veel vrijwilligers. ,,Ik heb deze samenwerking nog niet zo meegemaakt in Enkhuizen”, vertelt jongerenwerken Jochem Hoven.

Alleen al het programmeren van de dertig microfoonzenders kostte hem zo’n zes tot zeven uur. Maar hij kan straks met slechts enkele handelingen per scène de microfoons van de juiste spelers inschakelen. „Alle acteurs met tekst hebben zo’n druppelmicrofoontje met zender. In de pauze gaan er daarvan vijf naar een andere speler. Verder hanger er twee microfoons boven het toneel waarmee we de rest van het geluid kunnen opvangen.”

Via de mengtafel van jongerencentrum Cayen gaat dat dan weer naar de torens met boxen, deels gehuurd en deels van De Cast. De speakers zijn zo afgestemd dat spraak optimaal doorkomt. Tijdens de technische doorloop moet dan blijken of het allemaal klinkt zoals het is uitgedacht.

Dat geldt ook voor het licht. Neal heeft het lichtplan ontworpen met 24 lampen, Thomas Helmigh zorgt met tal van medewerkers voor de praktische uitwerking. Ook het licht is vooraf geprogrammeerd in de computer. Tijdens de voorstelling wordt dat per scène aangestuurd. Maar de lampen moeten eerst nog worden opgehangen, van draad voorzien en verbonden met de mengtafel. Dan begint het testen en komt de technische doorloop. En de laatste bijstellingen voor de première.

Tijdens de voorstelling zijn ze met z’n achten achter het toneel bezig. Evelyne Zwart en Ingrid zijn verantwoordelijk voor alles wat het toneel op gaat. ,,Normaal gaat het doek dicht, veranderen we het toneel en gaat het doek weer op. Nu nemen enkele spelers de tafels en stoelen en andere zaken mee als de plaats van handeling verandert. Wij letten vooral goed op dat iedereen doet wat hij moet doen. En de spelers moeten natuurlijk hun pop of kinderwagen mee hebben.”

Kinderen
Astrid van Nielen zit in het team van de grime maar heeft achter de schermen ook de kinderen onder haar hoede. Dat het stil en rustig blijft en vooral dat de kleding goed zit als ze weer op moeten. ,,We hebben veiligheidsspelden paraat om direct wat te herstellen. Evelyne zet nog wel eens een knoop aan of repareert iets als dat nog kan.”

Iedereen moet natuurlijk de juiste kleding aan. Annie Koomen ziet daar al jarenlang op toe bij De Cast en houdt alles bij. Ieder stuk is genummerd en heeft zijn plek en er zijn plaatjes van wat bij elkaar hoort. De kinderrollen worden door verschillende kinderen gespeeld, maar wel in dezelfde kleding. ,,Vergeet je deo niet, zeggen we dan ook vaak, vooral tegen de pubers”, lacht Ingrid. Belangrijk is ook de catering voor de cast. Ingrid en Astrid hebben veel limonade, frisdrank en cola ingeslagen, maar ook zoute koekjes en snoep. ,,Veel spekkies, die gaan altijd hard.”

Meekijken
Ze waren betrokken bij de audities en komen nu bij de repetities om te zien hoe het gaat en er al vast in te groeien. Bij de voorstellingen zijn ze drie uur van tevoren aanwezig, als ook de cast binnenkomt voor de grime. Om de beurt gaan ze in de zaal de hele voorstelling zien. ,,We kunnen achter niet meekijken, dan zien de mensen ons.”

Samen met Esther Lagerweij heeft ze de grime bedacht voor de voorstelling De Thuishaaldertjes. Een megaklus met zo’n honderd grote en kleine acteurs, die allemaal correct ’in de verf’ moeten. Dus heeft ze een workshop gehouden samen met Anneke Groot, verantwoordelijk voor de kapsels. ,,Iedereen krijgt evenveel aandacht, iedereen is belangrijk. Maar de hoofdcast kost meer tijd dan de groepen.’’ Al met al en heel werk om iedereen ’naturel’ te laten lijken. Dus is er straks in de kakofonie, die ongetwijfeld back stage ontstaat met het wisselen van kleding en haar, het bijschminken en het aanbrengen van accenten, een ruimte voor de hoofdcast en een (grotere) ruimte voor de groepen. Die hebben weer hun eigen grimeurs.

Doris: ,,Ik heb veel inspiratie gezocht. Gekeken hoe de make-up er vroeger uit zag en dat vertaald naar de theaterstijl. Die is altijd heftiger, want anders slaat de mimiek dood in het felle theaterlicht.’’ Anneke heeft zich als kapster verdiept in de kapsels uit die tijd. ,,Geen vetkuiven, wel opgeschoren oorlogskoppies. Eigenlijk zoals je nu ook wel ziet bij jongens, maar dan keurig opzij gekamd, met een strakke scheiding. Meisjes met lage vlechten of een staart. En wat later misschien met strikken op het hoofd of een haarband in.’’

Veel krullen bij de dames, maar ook wel een lage rol, waar ze flink op geoefend heeft. ,,Het zijn allemaal technieken die ik geleerd heb, maar je past het nauwelijks meer toe.’’ Het moet er allemaal professioneel uitzien, lang haar moet onder de pet. Ook draagt ze spelers desgewenst op rollers in het haar te draaien om tijd te winnen. ,,Er moet heel veel gebeuren. Je krijgt er wel handigheid in, het gaat eigenlijk steeds sneller.’’ ,,Het is één groot feest, zowel voor als achter de schermen. En het is wel een hele klus ja, maar het is zo kicken als het allemaal lukt.’’

De in het havengebied gelegen horecazaken Die Drie Haringhe, Herberg De Compagnie en Café Bok werden benaderd door het creatieve team achter ’De Thuishaaldertjes’ om culinair aan te sluiten bij de theatervoorstelling en de uitbaters waren meteen enthousiast. „Wij waren met vakantie, maar Ben besliste dat wij ook meedoen. Dat gaat zo al veertig jaar, hoor”, vertelt Steef Gronheid van De Smederij lachend.

De precieze gerechten willen de koks niet prijsgeven, maar enkele ingrediënten van het diner zijn wel bekend. Uien, zuurkool, spek, appels, peren en stoofvlees worden genoemd. Wortelen waren er ook in die tijd en kapucijners. Je had broodpudding en dikbier. „Het was in die tijd natuurlijk eenvoudig, maar we moeten het wel smakelijk maken en dat wordt het zeker”, weet Gronheid.

„We doen mee als sponsors van het theaterproject en berekenen alleen de kostprijs aan de organisatie. Daar kan men ook boeken voor het diner”, legt Henk Jan Bok van Café Bok uit. De vier uitbaters horen ervan op dat de beschikbare plaatsen voor het theaterdiner, net als de kaarten voor de voorstellingen, al zijn uitverkocht. Rick Post van Herberg De Compagnie bedenkt ter plekke dat er bij iedereen op die bepaalde tijden misschien nog wel meer stoelen zijn vrij te maken en er dus meer mensen kunnen meeeten.

Wie al een kaart voor de voorstelling heeft gekocht, kan via de Thuishaaldertjes (06-22415194) nog kijken of er plek is aan tafel bij het speciale diner. Dat kan alleen na de middagvoorstellingen van zondagen 4 en 11 december en vóór die van vrijdag 9 december.

Het is de eerste keer dat het hele stuk in een keer wordt gespeeld in een grote ruimte. De veelal jeugdige spelers moeten wennen aan de volgorde van de scènes en de looplijnen. „Zo ga je het schip weer in”, hoor je regisseuse Esther Lagerweij dan ook een keer zeggen, als een speelster de verkeerde kant op gaat.

Het is ook onwennig en vreemd, want het enorme decor is er nog niet. Ook het doek waarop films en beelden worden geprojecteerd, kan pas tegen het weekeinde van de eerste uitvoering worden geplaatst. Een mogelijk belangrijker gemis is de afwezigheid, vanwege ziekte, van enkele acteurs die belangrijke rollen vervullen.

Maar liever nu ziek dan volgend weekeinde, denkt men positief. Dus staan er af en toe stand-ins met tekstboek in de hand op het toneel. Vooral de scènes met veel mensen tegelijk vragen nog aandacht. ’Pak het toneel’ en ’Je schermt de scène helemaal af voor het publiek’ zijn kreten die de onwennigheid met het toneel accentueren. Maar het komt goed. Dat vindt ook Jeroen Bakker (18), vijf jaar bij Theaterschool De Cast, die de huisarts speelt. In werkelijkheid was het dokter Van der Heide, hier heet hij Van der Wouden.

Tijdens de repetities is hij van rol gewisseld met Jeroen Vriend, die dorpsomroeper Karel ’de Kat’ Buis verbeeldt. „Dat paste qua type beter bij ons. We staan veel samen op het toneel, dus veel van de teksten kende ik al. Het is bij dit stuk vooral lastig om je in te leven in die tijd.”

Veel dramatiek dus, en dat gevoel heeft componist Bart Spruit goed weten te vangen in zijn melancholische composities. ,,Om mij een indruk te geven van de sfeer zijn verschillende scènes voor mij uitgespeeld en dat raakte me enorm. Ik heb zelf twee kleine kinderen en de gedachte om die te moeten afstaan, zonder te weten of je ze ooit nog terugziet, wat is er nou erger dan dat? Ja, daar kon ik natuurlijk wel wat mee.’’

Bart componeerde vier liedjes met zangpartijen en een aantal changementjes, als overgang tussen bepaalde scènes. Maar toen moest er ook nog tekst komen bij de muziek. En zo kwam Annet Langedijk, die ook de PR verzorgt, in beeld. ,,Frans van Leeuwen van TIF kende al mijn gedichten voor mijn eigen project ’Trooost’ en vroeg of ik over de liedteksten wilde nadenken. Dus toen heb ik me verdiept in de hongerwinter en ben ik een avond met Bart gaan zitten.’’ Erg tevreden is ze over het eerste nummer, waarbij kinderen in vuilnisbakken naar eten zoeken en om tulpenbollen en suikerbieten bedelen. ,,Ik heb ook een oud kookboek gevonden met een recept voor tulpenbollenkoekjes en soep van suikerbieten. ’Niet te vreten’, zingen de kinderen op gegeven moment, dat vinden ze natuurlijk prachtig.’’

Aan zangdocente Rosmarijn Broers vervolgens de schone taak om de liedjes in te studeren met de bijna honderd spelers, waaronder veel kinderen. ,,Dat was wel een uitdaging, want het is bepaald geen gemakkelijke muziek. Er zit zelfs een nummer bij met drie partijen meerstemmig. In het begin heb ik soms gedacht: dit komt niet goed, hoe moet ik dit oplossen. Maar uiteindelijk is het gewoon echt heel erg gaaf geworden.’’

En de lof daarvoor gaat wat het trio betreft in de eerste plaats naar de spelers op het podium. Rosmarijn: ,,Er zitten echt supertalenten tussen. Zo knap dat zelfs die jonge kinderen die wanhoop, maar toch ook de warmte en humor in het stuk, zo kunnen overbrengen. Je vraagt je echt af waar ze het vandaan halen.’’

De twee schrijfsters en regisseurs hebben een andere achtergrond. maar hadden bij het schrijven al een ‘klik’. Anna: “Esther is veel strakker en met meer discipline, maar dat heb je wel nodig bij kinderen, denk ik.”

Voorjim Blom, een van de acteurs die komt repeteren, is het stuk heel filmisch en zit er veel emotie in. Hij speelt de echtgenoot die een kleine evacuee opvangt die na de oorlog niet wordt opgehaald. In eerste instantie althans, maar later alsnog en dat met alle emoties die dat met zich meebrengt.

“Er zitten hele mooie dingen in de voorstelling en het groeit. We hebben zo ai heel wat kippenvelmomenten. Als je beseft wat het is om als moeder je kind mee te geven, zonder dat je weet wanneer je het weer terugzien. Òf je het wel terugziet”

Naast de repetities houdt Lagerwei zich ook intensief bezig met de kleding en de aankleding van het stuk. In en rond de repetitieruimte van De Cast staan vele rekken met kleding van halverwege de vorige eeuw. “Geleend, gekregen, gekocht, op vintagebeurzen gevonden en uit de kringloop. En veel zelfgemaakt. Kijk hier, een vestje uit die tijd, daar heb ik in ongeveer dezelfde kleur een eenvoudig jurkje bij gemaakt: weer een setje. En hier een kraagje van vroeger op een nieuw jurkje.” Eigenlijk is het te veel voor een persoon maar ze wil/kan het niet uit handen geven.

“Nog niet, maar als ik iets meer klaar heb, kan ik laten zien wat en hoe Ik het wil, want er zijn wel meer naaisters nodig. En kapsters en mensen voor de grime.”

Er was even strijd over het gehalte ’antiek‘ in de voorstelling maar met Frans nu Leeuwen heeft ze toch een compromis bereikt waar ze zich beiden goed bij voelen. Alles wat de spelers aan kleding dragen en spullen die ze in hun handen nemen is uit de oorlogstijd‚ de rest kan van later zijn.

Vanaf 4 november gaan ze repeteren in de Nieuwe Doelen, op het hele toneel.

Ondertussen blijft er steeds weer nieuwe informatie over de Thuishaaldertjes komen. Jenny Tuytel probeert nog zoveel mogelijk gegevens te achterhalen en betrokken personen te spreken. “We zijn nu zeker van de plek waar de Anjo, het schip met de Amsterdamse kinderen, is aangemeerd. Er waren drie locaties die steeds werden genoemd, maar we zijn nu vrijwel zeker”, aldus Van Leeuwen

Zaterdag kregen de geselecteerde spelers te horen welke rol hen is toegewezen. Er zijn 65 acteurs van 9 tot 69 jaar, die met z’n allen het verhaal vertellen van de kinderen die in de Tweede Wereldoorlog met een houten tjalk op weg zijn naar Friesland, maar in Enkhuizen terechtkomen. Ze worden door de Enkhuizers opgenomen. In het stuk worden gezinnen met hun ‘thuishaaldertje’ gevolgd.

Toewijding

En dus moeten ze tekenen voor hun toewijding. Hannelore de Wit (13) uit Andijk vindt dat niet erg. ,,Ik ben al zeven jaar bij De Cast en daar doen we het altijd zo. Dat zijn we gewend.” Ook haar moeder Annecatrien kijkt er niet van op. ,,Het hoort er bij en het is niet erg, want het is een leuke club waar we ons thuis voelen en daar doe je wat voor. Voor de kinderen is het belangrijk dat ze dat veilige gevoel hebben, dan kunnen ze pas zichzelf zijn en zich geven.”

In de Drommedaris wordt de cast op de hoogte gebracht van de verhaallijn van het stuk, de achtergronden en de aankleding. Maar er wordt ze op het hart gedrukt naar buiten niets over de voorstelling los te laten, om de spanning er in te houden. Voor de interne communicatie is er een speciaal Extranet, waarop alleen de betrokkenen van de productie kunnen inloggen.

Bekend is al wel dat de voorstellingen worden gegeven in de Nieuwe Doelen, met een decor van vijftien bij vijf meter. Er wordt onder meer gewerkt met kaasdoek, waarop allerlei beelden kunnen worden geprojecteerd. En oh ja, kunnen ze nog kleding achterhalen uit die tijd, bij opa en oma bijvoorbeeld, dan houdt de kostuumafdeling zich aanbevolen. Vooral spencers, mouwloze truien, zijn bijna niet te krijgen, maar waren indertijd heel populair.

Andere plaatsen

Ondertussen beloopt de begroting een slordige vijftigduizend euro, waarvan al zo’n veertigduizend is gedekt. In december wordt de voorstelling een aantal maal in Enkhuizen gespeeld, maar volgend jaar waarschijnlijk ook in andere plaatsen. De leden van de cast moeten, om de kosten te drukken, zelf hun script uitprinten om hun rol te kunnen leren. De muziek is gecomponeerd door Bart Spruit. Er worden ook enkele liedjes gezongen, maar het is geen musical, aldus Anna en Esther.

Gerepeteerd wordt er op woensdagavond, later ook vrijdagavond en de repetities hebben plaats in het onderkomen van De Cast. De toneelzaal van de Drommedaris is te klein voor de uitvoeringen, maar het gerestaureerde culturele bolwerk blijft wel partner en speelt een rol in het omlijstende programma.

Just van Westen (12) en Max de Jong (13) hebben de rol gekregen van Sep en van Daantje. De twee vrienden, die al ervaring hebben opgedaan in kleinere stukken van De Cast, moeten nog nakijken wat hun rol inhoudt. Maar ze hebben er na de presentatie van het stuk in ieder geval zin in.

’De Thuishaaldertjes’ vertelt het verhaal van de kinderen die in de Tweede Wereldoorlog van de grote steden naar het platteland werden geëvacueerd. De productie van Toneelgroep Drommedaris, theaterschool De Cast en TIF Creative Concepts wordt in december op de planken gebracht.

De belangstelling tijdens drie auditierondes in april was overweldigend, zegt Frans van Leeuwen (TIF). ,,We hebben een aantal mensen moeten afwijzen. Er is nu een cast van maar liefst 65 spelers, in leeftijd variërend van 9 tot 69 jaar. Wat ze alleen nog niet weten is welke rol ze krijgen.’’

Zaterdag krijgen cast en crew een visuele presentatie over het hele concept, historische achtergronden en totstandkoming van ’De Thuishaaldertjes’, en hun eigen specifieke rol in het geheel. ,,We hopen dat iedereen daarmee geïnspireerd de zomer in gaat, want ze krijgen hun tekst mee en die moet natuurlijk geleerd worden.’’

Het levensverhaal van Dolly is een van de voornaamste inspiratiebronnen voor de theatershow ’De Thuishaaldertjes’, die in december opgevoerd gaat worden in De Nieuwe Doelen in Enkhuizen. En dus schuiven Frans van Leeuwen (TIF) en regisseuse Anna Hinse (TGD) graag bij haar aan om zoveel mogelijk bruikbare informatie te verzamelen die zij in de voorstelling kunnen verwerken.

Stadsomroeper
Het probleem is namelijk dat er weinig documentatie en al helemaal geen foto’s van die historische gebeurtenis bewaard zijn gebleven. Veel verhalen die verteld worden, komen uit de tweede hand. Ook alles wat Dolly weet over haar opmerkelijke adoptie heeft zij pas veel later gehoord. “Mij is altijd verteld dat de stadsomroeper, Karel de Kat, met een bel door de stad liep en overal vertelde dat er bij de visafslag een schip met baby’s lag. Die moesten van boord.” Het schip, eigenlijk onderweg naar Lemmer in Friesland, was de Enkhuizer haven binnengelopen vanwege de dichte mist en de zware bombardementen op en rond het IJsselmeer. “Bovendien was er geen eten meer aan boord en er was al een kindje overleden.” Bij de familie Loots, die een boerderij had op de Drie Zalmen, werd geen moment geaarzeld. “Mijn pleegvader Jan zei tegen mijn pleegmoeder Marijtje: ’Lopen naar de haven. Ga er eentje halen, want wij hebben nog genoeg’.”

Paardendeken
Bij de stukgeslagen Drommedarisbrug moest Marijtje over loopplanken klauteren om bij het schip te komen. “Onderweg werd al tegen haar gezegd: ’Je hoeft niet meer te gaan. Ze geven geen baby’s meer mee, want het kost te veel administratie.’ Maar toen mijn moeder bij het schip kwam, stond daar dokter Van der Heide. Die liet mij halen en zei: ’Hier, neem dit maar mee, anders haalt het de avond niet’.” Dolly was op dat moment nog geen acht maanden oud en zwaar ondervoed. Ze was gewikkeld in een paardendeken en het enige dat ze bij ze zich had was een naamkaartje met haar geboortedatum en de roze sokjes om haar voetjes. “Terwijl mijn pleegmoeder terugliep over de Dijk keek ze heel even in de deken om te zien of ik nog wel leefde. Ze zag twee bruine oogjes en één haarlok vol met luizen.”

Dolly was niet het enige kindje dat van boord werd gehaald. Ook andere gezinnen die nog wel een mondje konden voeden, kwamen thuis met een uitgehongerd Amsterdammertje. Ook kinderloze echtparen zagen hun kans schoon. Dolly leed aan een ernstige vorm van hongeroedeem en leek ten dode opgeschreven. Ze kreeg theelepeltjes water met een derde deel melk er doorheen gemengd. “Dagen en nachten achter elkaar werd ik om de tien minuten gevoed. Zo hebben ze me uiteindelijk weten te redden”, vertelt Dolly.

De meeste kinderen werden na de oorlog weer opgehaald. Zo niet Dolly. Zij groeide op in het gezin Loots, met oudere broers IJsbrand, Ab, Jan en zus Marie. Heel Enkhuizen wist dat ze een ’thuishaaldertje’ was, behalve zijzelf. “Andere kinderen maakten wel eens een nare opmerking. Echt pesten was het niet, wel vervelend. Maar als je daar thuis over begon, was het al snel: ’Ach joh, ze kletsen maar wat.’ Pas toen ik een jaar of 13, 14 was, hebben ze het me verteld.” Kwalijk neemt ze het haar pleegouders niet. “In een beter nest had ik niet terecht kunnen komen. Die mensen hebben alles voor me gedaan.” En het echte verhaal over haar adoptie, dat ze dus ook pas veel later hoorde, was ook té pijnlijk voor een jong kind.

Wel opgehaald
“Een zusje van mij, dat door een ander gezin in Enkhuizen was opgevangen, is na de oorlog wel opgehaald. Mijn vader is ook bij mijn pleegouders geweest, heeft een briefje op tafel gelegd en gezegd: ’We hoeven haar niet meer.’ Waarom? M’n gezicht stond ze niet aan, denk ik. Ik heb zelf later vier kinderen gekregen en ik heb nooit begrepen hoe je dat kunt doen als ouders.”

Pas toen ze op haar 19e wilde trouwen met Bart over de Linden, kwamen haar biologische ouders weer in beeld. “Als je voor je 21e wilde trouwen, had je toestemming nodig van je ouders. Ik was nooit officieel geadopteerd. Mijn pleegouders wilden dat wel – m’n pleegvader zei altijd: ’Ik heb er een koe voor over’ als ze een Loots wordt – maar mijn pleegvader was 51 jaar ouder dan ik en er was toen een wettelijke grens van 50 jaar.” Met het lood in de schoenen ging ze met haar verloofde naar Amsterdam. “Mijn biologische moeder was inmiddels gescheiden en hertrouwd. Zo’n echte havenarbeider deed open. Ze wilden wel toestemming geven, als ze op de bruiloft mochten komen. Dat wilde ik eigenlijk niet, maar ja, wat moet je? Uiteindelijk was ze ziek op de dag van de bruiloft. Moest er nog een koerier naar Amsterdam voor die handtekening. Daarna heb ik ze nooit meer gezien.”

Er was wel een andere bijzondere gast op haar bruiloft: Truus Wijsmuller, de Amsterdamse die de talloze transporten van hongerkinderen naar het platteland organiseerde en zo dus ook Dolly het leven redde. “Een geweldig mens.” Wat ze ervan vindt dat haar verhaal, na al die jaren, nu bewerkt wordt voor theater? “Dat is wel bijzonder natuurlijk. En dat ze het op deze manier in herinnering willen brengen, is ook logisch. Maar verder neem ik er een beetje afstand van. Het is niet iets waar ik zelf nog heel veel over nadenk. Daarvoor is mijn leven veel te goed geweest.”

Stijf van de spanning

De auditiecommissie legt de lat met deze emotionele scène bewust hoog. Er zijn in de productie acht grotere kinderrollen, waarvan twee met behoorlijk wat tekst. Dus dan moet je wel wat in je mars hebben. Voor velen blijkt de kost dan ook iets te pittig. Jongere kinderen doorgronden duidelijk nog niet de ernst van de situatie en ratelen zich vrolijk door de treurigheid heen. Terwijl sommige oudere kinderen zo stijf van de spanning staan, dat ze al na enkele zinnen in tranen uitbarsten.

Gelukkig is de auditiecommissie geen ’Idols’-jury. Regisseuses Esther Lagerweij (De Cast), Anna Hinse (TGD), zangdocente Rosmarijn Broers (De Cast) en Frans van Leeuwen (TIF) hebben voor iedere kandidaat een bemoedigend woord. ,,Wat knap dat je die hele tekst uit je hoofd kent’’, klinkt het regelmatig. Of: ,,Het is helemaal niet erg als je iets vergeet.’’

Even ontspannen

Regelmatig legt Esther – die veel kinderen al kent van De Cast – de scène helemaal stil om iemand even op zijn gemak te stellen. ,,Gewoon even ontspannen. Wil je het opnieuw proberen? Geen probleem.’’ En voor wie het echt even niet meer zitten is er een dikke knuffel. Zo verlaat menigeen uiteindelijk toch opgelucht de auditieruimte. Om buiten opgevangen te worden door al even verwachtingsvolle ouders. ,,En, hoe ging het?’’

Zo heel af en toe moet de auditiecommissie zelf ook een traantje wegpinken. Bijvoorbeeld tijdens de auditie van Jill de Groot. Dat ze ontzettend veel talent heeft, bewees ze vorig jaar al met haar hoofdrol in de musical ’Oliver’ van De Cast. Al vanaf de eerste zin ’Mama, papa! Ik mis jullie zo!’ gaat ze volledig op in haar rol. En zie dan maar eens die brok in je keel weg te slikken…

,,Dit wordt zo’n ontzettend gave productie’’, zegt Rosmarijn Broers. ,,Je kunt je gewoon niet voorstellen hoe het is om je kind te moeten afstaan. Daarom grijpt het ook zo ontzettend aan.’’

Mannenrollen

Zo’n tachtig aanmeldingen van amateur-toneelspelers kwamen er binnen voor ’De Thuishaaldertjes’. ,,Maar we hebben vooral heel veel kinderen en vrouwen’’, vertelt Frans van Leeuwen. ,,Terwijl we prachtige mannenrollen hebben, die echt heel erg de diepte ingaan.’’

Zoals die van de schipper van de Anjo, de stadsomroeper die verkondigt dat er in de haven een schip met baby’s ligt, de huisarts die bepaalt welke kinderen worden meegegeven en natuurlijk de (adoptie)vaders.

Van Leeuwen: ,,We kunnen natuurlijk toneelverenigingen gaan benaderen, maar we hopen eigenlijk dat zich deze week nog mannen spontaan aanmelden. Vrouwen hebben we genoeg, maar je had in die tijd nu eenmaal geen vrouwelijke schippers of huisartsen.’’

De audities voor de volwassenen zijn donderdagavond 7 april. Aanmelden kan via:info@thuishaaldertjes.nl.